Δεν χωρά καμία αμφιβολία ότι όσο μεγαλώνουμε, τόσο πιο πολλά μαθαίνουμε. Τώρα, το πώς χρησιμοποιούμε τις γνώσεις μας, είναι μια άλλη ιστορία. Και σε αυτή θα επικεντρωθούμε σήμερα, έχοντας πάντα ως βάση του συλλογισμού μας τον συναρπαστικό χώρο της ναυτιλίας. Οφείλουμε να δεχθούμε, ότι η γνώση και η επιστήμη δεν είναι κάτι το στατικό. Η γνώση ανατροφοδοτεί την επιστήμη και η επιστήμη αναζητεί το επόμενο επίπεδο της γνώσης για να προχωρήσει. Είναι μία διαδικασία, χάρη στην οποία η ναυτιλία βρίσκεται μπροστά στην ευκαιρία του Maritime 4.0.

Σήμερα, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στον τομέα της ναυτιλίας, και τα οποία ενσωματώνονται σταδιακά στα νεότευκτα, κατά κύριο λόγο, πλοία, προϋποθέτουν για τον έλεγχό τους, αλλά και για την επιτήρηση της ορθής λειτουργίας τους, νέες γνωσιακές δεξιότητες από τους ναυτικούς όλων των βαθμίδων και μάλιστα σε βαθμό τέτοιο, που θα τολμούσαμε να προσομοιάσουμε τους ναυτικούς με τους γνώστες των ψηφιακών συστημάτων, των ηλεκτρονικών, των «πληροφορικάριων», όπως είναι διαδεδομένη στην καθημερινή αργκό των νέων οι άνθρωποι που κατέχουν τις συγκεκριμένες γνώσεις.

Σήμερα, λοιπόν που οι ψηφιακές τεχνολογίες οδηγούν στα αυτόνομα πλοία, στα πλοία με τα «ελάχιστα» επ’ αυτών πληρώματα, καθίσταται προφανές, ότι ένα μεγάλο μέρος, των, με την κλασική έννοια του όρου, ναυτικών, πρέπει να μετεκπαιδευτούν στις νέες τεχνολογίες, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν διπλά. Τόσο στις βασικές απαιτήσεις του ναυτικού επαγγέλματος, όσο και σε αυτές για τον έλεγχο των ψηφιακών συστημάτων που ελέγχουν τα πλοία. Επικαλούμενος το ρητό «γηράσκω δ΄αιεί πολλά διδασκόμενος» από μόνο του θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι σήμερα μας «δείχνει το δρόμο». Τόσο για την πανεπιστημιακή κοινότητα, όσο και για τους εργαζόμενους.

Η πρόκληση είναι διπλή. Η πανεπιστημιακή κοινότητα οφείλει να δώσει τα επαρκή, βασικά θα λέγαμε, εφόδια γνώσης, αλλά και στο εργασιακό σύστημα να μπορεί να ανακατευθύνει εκείνους που θα θελήσουν να βελτιώσουν το επίπεδο γνώσεων. Να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα. Η επιστροφή στα θρανία δεν θα πρέπει να τρομάζει κανέναν και σε καμία ηλικία που βρίσκεται στον λεγόμενο παραγωγικό χρόνο. Τουναντίον, θα έπρεπε να τρομάζει το ενδεχόμενο της ανεργίας, στο οποίο θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να βρεθεί, έχοντας απομείνει με μόνο εφόδιο τις γνώσης άλλων εποχών. Αλλά και εδώ υπάρχει μία ακόμη πρόκληση. Αυτή του «παντρέματος» της υφιστάμενης γνώσης και της εμπειρίας τριβής με το νέο γνωσιακό επίπεδο. Στη ναυτιλία κανένας δεν περισσεύει. Και δεν θα περισσέψει μέχρι οι μηχανές, μέχρι οι ψηφιακά ελεγχόμενες μηχανές να υποκαταστήσουν τον άνθρωπο. Μάλλον κάτι που είναι απίθανο να συμβεί, καθώς «πάντων μέτρων άνθρωπος» κατά τον Πρωταγόρα. Το ανθρώπινο μυαλό γεννά τη γνώση, γεννά την τεχνολογίακαι χειρίζεται τα τεχνολογικά συστήματα.

Η ναυτιλιακή βιομηχανία ανέκαθεν ανταποκρίνονταν απλώς στη ζήτηση, χωρίς να μπαίνει στη λογική πρόβλεψης της ζήτησης και προσαρμογής των διαδικασιών και των προμηθειών της με βάση την πρόβλεψη αυτή. Αυτή η προσέγγιση είναι πλέον ξεπερασμένη και μπορεί να κοστίσει ακριβά σε μία ναυτιλιακή εταιρεία. Η ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο αποκτά τεράστια σημασία, βελτιστοποιώντας την επιχειρησιακή λειτουργία αλλά και τις συναλλαγές μεταξύ όλων των εμπλεκομένων. Διασφαλίζεται έτσι αύξηση της αποδοτικότητας του πλοίου, μείωση του κόστους συντήρησης και λειτουργίας, μεγαλύτερη αξιοπιστία και ασφάλεια ταξιδιού. Δεν είναι όμως μόνο οι ψηφιακές τεχνολογίες που θα αλλάξουν με ραγδαίους ρυθμούς τη ναυτιλία του αύριο. Τα καινοτόμα νέα υλικά, τα αυτόνομα πλοία, τα εναλλακτικά καύσιμα και η πράσινη μετάβαση πρόκειται να φέρουν τεράστιες αλλαγές και θα δημιουργήσουν σημαντικές προκλήσεις για τις ναυτιλιακές εταιρείες.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να δούμε και μία άλλη βασική παράμετρο, τώρα που ο ναυπηγικός τομέας αναγεννάται. Υπάρχει μια πλειάδα ειδικοτήτων χρήσιμων, τόσο για το σήμερα, όσο και για το αύριο στα ναυπηγεία, με κορυφαία περίπτωση του τεχνίτες «πράσινων τεχνολογιών». Ειδικότητα που συνδυάζει τις γνώσεις χρήσης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, άλγεβρας, γεωμετρίας, φυσικής και περιβαλλοντικής χημείας για την υποστήριξη των πράσινων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στα πλοία. Θα μπορούσα να απαριθμήσω πολλές ειδικότητες του μέλλοντος, όπως οι τεχνικοί για τα ηλιακά πάνελ, για την αιολική ενέργεια, για τις συνθετικές ύλες, που έχουν πολλές εφαρμογές και που μπορούν να παραχθούν από τους 3D εκτυπωτές. Η ναυτιλία, η σύγχρονη ναυτιλία έχει ανάγκη από μία σειρά τεχνικών, που, πριν από λίγα χρόνια, δεν θα μπορούσαμε να διανοηθούμε ότι θα δημιουργούνταν τέτοια πεδία. Κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τη σχέση των δορυφόρων με την πλοήγηση των πλοίων, ούτε και βέβαια τους τεχνικούς που θα χρησιμοποιηθούν, τόσο για τον χειρισμό, όσο και την συντήρηση ευαίσθητων συσκευών.

Η ναυτιλία σήμερα έχει ανάγκη από εξειδικευμένο προσωπικό, έχει ανάγκη να αξιοποιήσει την υφιστάμενη τεχνογνωσία αλλά και να την παντρέψει με το νέο. Η Ελλάδα ως παγκόσμια ναυτιλιακή δύναμη, όταν συνδυαστεί με ένα ταχέως αναπτυσσόμενο οικοσύστημα νεοφυών τεχνολογιών, θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο. Η ύπαρξη μιας μεγάλης βιομηχανίας κοντά στην καινοτομία, βοηθά τη δημιουργία και την ανάπτυξή της.

Και αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση για τον Πειραιά. Πρώτο, να δημιουργήσει μία δεξαμενή ανθρωπίνου δυναμικού μέσα από τη ναυτιλία, με τις εμπειρίες, την τεχνογνωσία και τις ιδέες για να δημιουργήσουν νέες καινοτόμες επιχειρήσεις και, δεύτερον, να κρατήσει αυτές τις start-up στο πρώτο λιμάνι της χώρας για λόγους που είναι προφανείς και αντιληπτοί από τους παροικούντες.

Το τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς είναι προφανές ότι όχι μόνο το έχει αντιληφθεί, αλλά προσπαθεί για το καλύτερο δυνατόν.