Το 1922, εκατό χρόνια μετά την Καταστροφή και την άφιξη των Μικρασιατών Ελλήνων, μας καλεί σε αναστοχασμό και ομοψυχία, την οποία απαιτεί και η εποχή μας. Αναστοχασμό των γεγονότων που οδήγησαν σε ξεριζωμό των Ελλήνων από τα παράλια της Μικράς Ασίας, και όχι μόνο, αλλά και ομοψυχία που απαιτεί η εποχή μας καθώς έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα «γείτονα» που επιχειρεί αναθεωρητισμό αγνοώντας τις υφιστάμενες διεθνείς συνθήκες που προσδιορίζουν τα γεωγραφικά σύνορα της χώρας μας, αλλά και τις νουθεσίες της διεθνούς κοινότητας προς την γείτονα να εγκαταλείψει την τακτική των εντάσεων και να επαναφέρει το κλίμα της καλής γειτονίας στο οποίο η Ελλάδα ευελπιστεί.

Δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε ομιλία του για τα 100 χρόνια από τη «νίκη του τουρκικού στρατού επί του ελληνικού» όπως ονομάζουν οι Τούρκοι την επέτειο του 1922, δεν απέφυγε τις εθνικιστικές και μισαλλόδοξες κορώνες κατά της Ελλάδας. Δεν απέφυγε επίσης να αποδώσει στους Έλληνες το κάψιμο και την καταστροφή όλων των πόλεων στα παράλια, και όχι μόνο, κατά την υποχώρηση, γεγονός οξύμωρο και ιστορικά αίολο, καθώς κανείς εχέφρων ακόμη και στην παραζάλη τις πίκρας από την βίαιη έξοδο δεν θα διανοείτο να καταστρέψει τον πολιτισμό τον οποίο ο ίδιος δημιούργησε. Η παραχάραξη της ιστορίας δεν είναι σημερινό φαινόμενο και είναι θλιβερό. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει επιλέξει να διαστρεβλώνει την ιστορία, για να εξυπηρετήσει τον αναθεωρητισμό του…

Αφήνοντας πίσω μας τον Ερντογάν και την εμπρηστική ρητορική του αξίζει να δούμε πως η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και ο ξεριζωμός του Ελληνισμού από την Μικρά Ασία, είχε ως αποτέλεσμα να δεχθεί ο Πειραιάς έναν σημαντικό αριθμό προσφύγων. Αυτό, όμως, που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι το προσφυγικό στοιχείο συνέβαλλε ουσιαστικά στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας, αλλά και του πολιτισμικού χαρακτήρα της πόλης.

Ιδιαίτερα, μετά το 1922, ο Πειραιάς γνωρίζει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή “έκρηξη”, με διπλασιασμό του πληθυσμού του, που φτάνει το 1928 τους 251.659 κατοίκους (1920 : 133.428 κατ.) μετά την άφιξη των προσφύγων από την Μικρά Ασία και την εγκατάστασή τους σε συνοικισμούς γύρω από τη παλιά πόλη – τους σημερινούς δήμους Νίκαια, Κερατσίνι, Δραπετσώνα κ.α.

Η εγκατάσταση των προσφύγων παρά τα σοβαρότατα προβλήματα που αρχικά δημιούργησε και τα οποία – τελικά – με υπεράνθρωπες προσπάθειες ξεπεράστηκαν, μπορεί να συνετέλεσε σε κάποια αλλοίωση της πληθυσμιακής σύνθεσης του τόπου, αλλά υπήρξε και χρήσιμη αλλά και παραγωγικά αποδοτική. Γιατί ενίσχυσε την οικονομία της χώρας με ένα αξιόλογο έμψυχο δυναμικό που η συμβολή του εκτιμήθηκε ως απόλυτα θετική για τα τοπικά και – ακόμη – για τα ευρύτερα εθνικά πλαίσια. Τα εργατικά χέρια των προσφύγων έδωσαν ζωή στα εργοστάσια της εποχής αλλά και στα καταστήματα ενώ πολλοί βρήκαν εργασία και στο λιμάνι του Πειραιά αλλά και της Ελευσίνας ως αχθοφόροι.

Για την ιστορία της πόλης μετά την Μικρασιατική καταστροφή έχουν γραφή πολλά βιβλία τα οποία εστιάζουν περισσότερο στις κοινωνικές μεταβολές που επήλθαν και στην ώσμωση των πολιτιστικών στοιχείων και λιγότερο στην επίδραση των προσφύγων στο εμπόριο και την βιομηχανία.

Το 1923 οι εγγραφές στα μητρώα αποκάλυψαν ένα σημαντικό αριθμό ειδικευμένων βιοτεχνών και επαγγελματιών. Επιπλοποιοί, λεβητοποιοί, ξυλουργοί, ηλεκτρολόγοι, υποδηματοποιοί, οικοδόμοι, ελαιοχρωματιστές, βαρελοποιοί, υφαντουργοί, ράπτες και έμποροι. Οι πρόσφυγες, άντρες και γυναίκες, από την πρώτη στιγμή του ερχομού τους δούλεψαν σκληρά. Η Ελευσίνα επίσης είχε εργοστάσια και ίσως για αυτό κρίθηκε και ως τόπος απορρόφησης προσφύγων.

Λένε ότι η κοινωνική μνήμη διατηρείται στη περίπτωση μας, διαμέσου του προφορικού λόγου και των πολιτισμικών δραστηριοτήτων στις επόμενες γενιές.

Αποτελεί χρέος μας λοιπόν, να διατηρήσουμε άσβεστες τις μνήμες ενός πολιτισμού που μπορεί να έχασε τον φυσικό του χώρο αλλά στοιχεία του πλούτισαν την πολιτιστική μας ιστορία και να προστατέψουμε την πολιτιστική κληρονομιά των Μικρασιατών. Η μνήμη είναι δύναμη. Και πηγή σοφίας. Οι λαοί που τιμούν την Ιστορία τους, έχουν μέλλον…