Η δημόσια συζήτηση για τους συντελεστές ΦΠΑ επανήλθε έντονα με αφορμή την λανθασμένη εντύπωση που δημιουργήθηκε, πως ενώ η ΕΕ έχει επιβάλλει υποχρεωτικές μειώσεις που δεν έχουν εφαρμοστεί στη χώρα μας. Η σωστή διάσταση για το τι ισχύει πραγματικά είναι πώς η Ελλάδα αξιοποίησε και μπορεί να αξιοποιήσει περαιτέρω τη πολιτική συμφωνία στο Ecofin του ευρωπαϊκού πλαισίου για τον ΦΠΑ, σύμφωνα με το άρθρο 98 της Οδηγίας 2022/542. Η κάθε Κυβέρνηση μπορεί να αποφασίζει εθνικά επιλέγοντας μειώσεις ανάλογα με τις προτεραιότητες και τις δημοσιονομικές συνθήκες. Έτσι κατοχυρώθηκε σε μόνιμη βάση η δυνατότητα εφαρμογής μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου, μεταφορές, αγροτικά μηχανήματα, μη αλκοολούχα ποτά, είδη βρεφικής ηλικίας, εστίαση και τουριστικό πακέτο, αγαθά και υπηρεσίες που συνδέονται με τη δημόσια υγεία και τον πολιτισμό.

Ο ΦΠΑ φέρνει ετήσια έσοδα άνω των 19 δις ευρώ στα δημόσια ταμεία, δηλαδή περίπου το 35% των φορολογικών εσόδων. Μια ισοδύναμη λύση για το ΥΠΟΙΚ θα ήταν να ορίσει σε χαμηλότερα επίπεδα έναν κανονικό και έναν μειωμένο συντελεστή, αντικαθιστώντας τον ειδικό συντελεστή, ώστε με μια μελετημένη ανακατανομή βάρους, χωρίς κοινωνικό κόστος, τα συνολικά έσοδα να παραμείνουν τα ίδια ή ακόμα και να αυξηθούν από την μετάταξη των τουριστικών εσόδων. Δεν μπορεί ο ξένος τουρίστας να επιβαρύνεται με 13% στη διαμονή και την εστίαση, ενώ έρχεται για λίγες ημέρες, όταν στην χώρα του πληρώνει ΦΠΑ κατά μέσο όρο 21% και ο Έλληνας πολίτης που επί 12 μήνες ζει στη χώρα του να επιβαρύνεται καθημερινά με συντελεστή 24%.

Ο ΦΠΑ είναι ένας φόρος κατανάλωσης που εφαρμόζεται σε όλα σχεδόν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που αγοράζονται και πωλούνται. Παρόλο που στην ΕΕ ισχύουν κοινοί κανόνες για τον ΦΠΑ, η εφαρμογή τους μπορεί να διαφέρει από τη μία χώρα στην άλλη. Οι χώρες με τους υψηλότερους κανονικούς συντελεστές ΦΠΑ είναι η Ουγγαρία με 27%, η Κροατία, Δανία και Σουηδία με 25%, ενώ ακολουθεί η Ελλάδα με 24%. Το Λουξεμβούργο επιβάλλει το χαμηλότερο συντελεστή με 17%, ακολουθούμενο από τη Μάλτα με 18%, την Κύπρο, Γερμανία και Ρουμανία με 19%. Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ διαθέτουν τριών ειδών συντελεστές, τους κανονικούς που δεν μπορούν να είναι κάτω από 15%, τους μειωμένους που δεν μπορούν να είναι κάτω από 5 % και τους ειδικούς που απαλλάσουν ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες από τον ΦΠΑ. Ο μέσος κανονικός συντελεστής ΦΠΑ της ΕΕ-27 είναι 21,6% και για να αντιμετωπιστεί η ακρίβεια στην Ελλάδα θα πρέπει ο κανονικός συντελεστής να επαναπροσδιοριστεί χαμηλότερα του 21%.

Η ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ Tax Policy Reforms επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στις πρώτες χώρες με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τους έμμεσους φόρους, οι οποίοι επιβαρύνουν κυρίως την κατανάλωση και τα νοικοκυριά. Παρά τις φορολογικές ελαφρύνσεις που εφαρμόστηκαν, η ελληνική οικονομία στηρίζεται σταθερά σε υψηλή έμμεση φορολογία με την εξάρτηση των φορολογικών εσόδων από έμμεσους φόρους να φτάνει το 43%. Οι χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ κινήθηκαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις με 18 κράτη να βασίζονται κυρίως στη φορολογία εισοδήματος, 11 στους φόρους κατανάλωσης, ενώ σε 9 χώρες με την Ελλάδα ο ΦΠΑ μαζί με τους φόρους κατανάλωσης αποτελούσαν την κυρίαρχή πηγή εσόδων.

Το δίλημμα που τίθεται ξανά στον δημόσιο διάλογο είναι εάν θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στην οικονομική πολιτική η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ. Η συνήθης ερώτηση είναι εάν η μείωση του ΦΠΑ θα περάσει στη τελική τιμή και εάν θα ωφεληθούν περισσότερο, οι καταναλωτές ή οι επιχειρήσεις. Σε αντίθεση με τη κυβέρνηση, η απάντηση από τους φορείς διαφόρων κλάδων της λιανικής είναι πως στη πραγματικότητα θα ωφεληθούν όλοι από την ακρίβεια. Η μείωση του ΦΠΑ σε βασικά αγαθά οδηγεί σε υποχώρηση των τιμών στην αγορά, και άρα ωφελούνται οι τελικοί καταναλωτές. Γιαυτό τον λόγο από την αρχή του 2025 εφαρμόστηκαν αλλαγές στους συντελεστές στη Σλοβακία, Κύπρο και Ισπανία, με νέα κατανομή ΦΠΑ στα καταναλωτικά προϊόντα.

Η συζήτηση αυτή δεν γίνεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά απασχολεί όλη την Ευρώπη. Από την πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Γαλλίας, προκύπτουν συμπεράσματα με ειδική αναφορά στο ισπανικό μοντέλο μείωσης του ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα, στις γερμανικές μειώσεις, αλλά και στην Ελλάδα σε εισιτήρια μεταφορών. Η έρευνα με χρήση χιλιάδων δεδομένων έδειξε ότι άνω του 50% της μείωσης ΦΠΑ μεταφέρθηκε στις τελικές τιμές. Οι καταναλωτές κέρδισαν, ενώ και οι επιχειρήσεις αντιστάθμισαν αυξημένα κόστη. Η αποτελεσματικότητα της μείωσης του ΦΠΑ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον ισχυρό ανταγωνισμό στην αγορά με αποτέλεσμα να περνά πιο εύκολα το όφελος στους καταναλωτές, σε αντίθεση με τις ολιγοπωλιακές αγορές. Η Ελλάδα ίσως να θεωρείται ολιγοπωλιακή αγορά και ο ΦΠΑ από φόρος προστιθέμενης αξίας δεν πρέπει να μετατρέπεται σε προστιθέμενο φόρο.

Είναι γεγονός ότι από το 2022 η κυβέρνηση μείωσε τον ΦΠΑ και θα πρέπει να αναθεωρήσει την στάση να μην εξετάζει νέες εναλλακτικές λύσεις στο συγκεκριμένο θέμα και για συγκεκριμένους κωδικούς. Άλλωστε το έκανε στην εστίαση, στον τουρισμό και σε άλλους τομείς, πριν την εφαρμογή  σε επιπλέον 19 μικρά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Είναι σαφές ότι οι μειώσεις σε άλλες περιπτώσεις έγιναν για να κρατηθούν όρθιες οι επιχειρήσεις που δοκιμάζονταν και σε άλλες για τους καταναλωτές που πλήττονταν. Για τους ίδιους λόγους θα πρέπει να επανεξεταστεί μια «μεταρρύθμιση ΦΠΑ» ίσως με δύο, αντί για τρεις συντελεστές, ίσως με μετατάξεις αγαθών και υπηρεσιών, ίσως με ειδικό συντελεστή για περιπτώσεις γενικού συμφέροντος. Ίσως μάλιστα να αποδειχθεί πως θα έχει καλύτερα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της παγιωμένης ακρίβειας και μάλιστα χωρίς να μειώνει, αλλά ακόμα και να αυξάνει συνολικά τα ετήσια έσοδα από τον ΦΠΑ.